Plagijati jugoslovenske pop-rok muzike
Helly Cherry
Plagijati su pošast našeg doba. Toliko su rasprostranjeni da je svako ko iole prati vesti u državi i svetu makar jednom bio u prilici da pročita vest o nekom skandalu tog tipa. U sredini u kojoj živimo, bogami i ne samo jednom. Definicijа kaže da je plagijat nedopušteno prisvajanje tuđe duhovne svojine; objavljivanje tuđeg dela pod svojim imenom, ili jednostavnije rečeno - krađa. Neki pojedinci, veljailićevski rečeno, intelektualno kraduckaju, dok neki kradu bez trunke savesti, etike i morala. Pošto je opseg svih plagijata na balkanskom govornom području ogroman, a naročito u muzici, ovaj tekst se bavi plagijatima u jugoslovenskoj pop-rok muzici sa akcentom na najvećem plagijatorskom skandalu koji se odigrao u Zagrebu 1990. godine.
Ipak, ne možemo tek tako da pređemo na ex-yu rok a da se ne osvrnemo na neke ovdašnje plagijatorske dragulje iz drugih sfera. Na primer, drugi deo filmske trilogije Mi nismo anđeli Srđana Dragojevića je plagijat filma She’s out of control 1989. godine, serija Lako je Raletu je plagijat serije Svi vole Rejmonda, emisija Kontavizija na Pink televiziji koju je vodio Lav Pajkić je plagijat 24 minuta dok naučnih plagijata ima sijaset, ali možda bi najzamljivija bila doktorska disertacija aktuelne guvernerke Narodne banke Srbije, Jorgovanke Tabaković, u kojoj su pronađeni prekopirani tekstovi sa Vikipedije. Treba spomenuti i (ne)namerne plagijate naslovnih strana italijanskih i američkih stripova kod jugoslovenskih izdavača, o čemu je legendarni crtač Slobodan Marković Kerac naširoko piše na Fejsbuku u rubrici Kutak za plagere.
Kada govorimo o švercovanju tuđe svojine u našoj popularnoj muzici, treba razjasniti neke pojmove. Neki izvođači su obradili inostrane pesme, od muzike do teksta i uredno potpisali na svojim pločama originalne tvorce muzike. Mladi pop pevači poput Đorđa Marjanovića i Seke Kojadinović su tokom 60-ih godina obrađivali pesme inostranih velikana i tekstove prevodili na srpsko-hrvatski. Bora Đorđević, jedini čovek kome je pošlo za rukom da za života uđe u legendu i izađe iz nje je od albuma Riblje čorbe Ujed za dušu iz 1987. godine počeo sa praksom prepeva pesama iz 60-ih, dekade u kojoj je odrastao i koja mu je po svemu sudeći omiljena. Neke od najpoznatijih obrada Riblje čorbe su: Kad sam bio mlad = Animals - When I was Young, Zelena trava doma mog = Tom Jones - Green Green Grass Of Home, Zadnji voz za ČaČak - The Last Train To Clarksville (The Monkees), Danas nema mleka = Herman's hermits - No Milk Today, Crna Gora, Bar = Chuck Berry - Memphis, Tennessee itd.
Sa druge strane, znatno je veći je broj onih autora koji nisu bili skloni da navode od koga su „pozajmili“ muziku koju su objavljivali. Možda niste znali, ali mnogi hitovi koji „opstaju“ i danas su, zapravo, besramni plagijati. Na primer: Azra - Usne vrele Visnje = stara irska (i kasnije obradjena od Boba Dilana) Lily of the West, Zabranjeno Pušenje - Zenica blues = Johnny Cash - San Quentin, Cacadou Look - Tako lako - It's So Easy (Buddy Holly, Linda Ronstadt), Pekinška patka - Stop stop, neću vise disko - Stop Stop Stop (The Hollies), Oliver Dragojević - Trag u Beskraju = Biagio Antonacci - Se e vero che ci sei, Boris Novković, Mašta moja - The Knack - My Sharona, Zana – Dodirni mi kolena – ABBA - Lay All Your Love On Me i verovatno još ko zna koliko pesama.
Kada je 1989. godine objavljen četvrti studijski album grupe Merlin pod nazivom Nešto lijepo treba da se desi, sarajevska petorka je već imala status velikog benda na ex-yu sceni. Na ovom albumu su se našle pesme koje su odmah postale dobro poznate slušaocima poput Zar je to sve što imam od tebe?, Nešto lijepo treba da se desi, Kad zamirišu jorgovani, Danas sam OK, Je l' Sarajevo gdje je nekad bilo? i možda najveći hit od svih – Mjesečina. Autor ovog teksta je, inače, sa 8 godina na lokalnoj buvljoj pijaci kupio polovnu kasetu ovog albuma privučen prelepim omotom i do današnjeg dana ga rado preslušava.
Elem, engleski pop-rege bend UB40 se u okviru svoje turneje 1990. godine zadesio u Zagrebu. Tokom izvođenja pesme Where did I go wrong? pevač Ali Kembel je poželeo da publika peva refren, ali umesto sopstvenog teksta, čuo je reči Mjesečine, horski pevane iz sveg glasa. Ako je sudeći po novinskim izveštajima sa koncerta, članovi engleske grupe su najpre bili šokirani i zbunjeni, a onda opravdano besni da su se odmah raspitivali za autora plagijata njihove pesme sa namerom da podnesu tužbu protiv njega. Organizatori koncerta su na ko zna koji način uspeli da ih odvrate od te namere, jer, da nisu, možemo samo da nagađamo šta bi se sve desilo Dervišhalidoviću. Ovako, ovaj događaj ostaje upamćen kao najveća “ispala” na koncertima inostranih muzičara na ovim prostorima i priča koja će rado da se prepričava generacijama.
Zanimljivo je i to da je sam Dino Merlin vrlo zalaže za autorska prava da čak obavlja funkciju predsednika skupštine organizacije za muzička autorska prava AMUS i njegovo saopštenje povogom borbe za ista glasi: “Ovim pozivam sve autore širom Bosne i Hercegovine da se učlane kako bi jači i na okupu još bolje funkcionirali u korist svih muzičkih autora, kompozitora, tekstopisaca, pisaca filmske muzike i slično u našoj zemlji”. Vremena su kokuzna, jelte.
Ono što naposletku možemo da zaključimo je činjenica da najveći broj jugoslovenskih izvođača nikada nije napravio internacionalnu karijeru, a i kao u svim socijalističkim državama tog doba, nastupi inostranih izvođača koji su pokradeni su bili retkost ili se nisu dogodili uopšte, samim tim je i smanjena mogućnost da saznaju za ovu tajnu vještinu lokalaca, što kaže Džiboni. Praksa izdavanja albuma stranih izvođača je bila selektivna i u najmanju ruku nerazumljiva, pa je, na primer ovde objavljen samo jedan album grupe Kiss tokom 70-ih kada su u svetu prodavali milionske tiraže a četiri tokom 80-ih godina. Sve je to išlo u prilog tadašnjim domaćim zvezdama kada je muljanje sa tuđom umetnošću u pitanju i očigledno su ove mogučnosti mnogi iskoristili bez ikakvih legalnih sankcija, a i mi ih volimo te pesme čijeg god da su porekla.
Ilija Najdanović
Ipak, ne možemo tek tako da pređemo na ex-yu rok a da se ne osvrnemo na neke ovdašnje plagijatorske dragulje iz drugih sfera. Na primer, drugi deo filmske trilogije Mi nismo anđeli Srđana Dragojevića je plagijat filma She’s out of control 1989. godine, serija Lako je Raletu je plagijat serije Svi vole Rejmonda, emisija Kontavizija na Pink televiziji koju je vodio Lav Pajkić je plagijat 24 minuta dok naučnih plagijata ima sijaset, ali možda bi najzamljivija bila doktorska disertacija aktuelne guvernerke Narodne banke Srbije, Jorgovanke Tabaković, u kojoj su pronađeni prekopirani tekstovi sa Vikipedije. Treba spomenuti i (ne)namerne plagijate naslovnih strana italijanskih i američkih stripova kod jugoslovenskih izdavača, o čemu je legendarni crtač Slobodan Marković Kerac naširoko piše na Fejsbuku u rubrici Kutak za plagere.
Kada govorimo o švercovanju tuđe svojine u našoj popularnoj muzici, treba razjasniti neke pojmove. Neki izvođači su obradili inostrane pesme, od muzike do teksta i uredno potpisali na svojim pločama originalne tvorce muzike. Mladi pop pevači poput Đorđa Marjanovića i Seke Kojadinović su tokom 60-ih godina obrađivali pesme inostranih velikana i tekstove prevodili na srpsko-hrvatski. Bora Đorđević, jedini čovek kome je pošlo za rukom da za života uđe u legendu i izađe iz nje je od albuma Riblje čorbe Ujed za dušu iz 1987. godine počeo sa praksom prepeva pesama iz 60-ih, dekade u kojoj je odrastao i koja mu je po svemu sudeći omiljena. Neke od najpoznatijih obrada Riblje čorbe su: Kad sam bio mlad = Animals - When I was Young, Zelena trava doma mog = Tom Jones - Green Green Grass Of Home, Zadnji voz za ČaČak - The Last Train To Clarksville (The Monkees), Danas nema mleka = Herman's hermits - No Milk Today, Crna Gora, Bar = Chuck Berry - Memphis, Tennessee itd.
Sa druge strane, znatno je veći je broj onih autora koji nisu bili skloni da navode od koga su „pozajmili“ muziku koju su objavljivali. Možda niste znali, ali mnogi hitovi koji „opstaju“ i danas su, zapravo, besramni plagijati. Na primer: Azra - Usne vrele Visnje = stara irska (i kasnije obradjena od Boba Dilana) Lily of the West, Zabranjeno Pušenje - Zenica blues = Johnny Cash - San Quentin, Cacadou Look - Tako lako - It's So Easy (Buddy Holly, Linda Ronstadt), Pekinška patka - Stop stop, neću vise disko - Stop Stop Stop (The Hollies), Oliver Dragojević - Trag u Beskraju = Biagio Antonacci - Se e vero che ci sei, Boris Novković, Mašta moja - The Knack - My Sharona, Zana – Dodirni mi kolena – ABBA - Lay All Your Love On Me i verovatno još ko zna koliko pesama.
Neka velika imena jugoslovenske popularne muzike nisu tu i tamo maznula po jednu pesmu, već dvocifreni broj pesama od kojih su mnoge njihov „DNK“. Najpoznatiji pregaoci intelektualnog lopovluka jesu Goran Bregović, vođa Bijelog dugmeta i Edin Dervišhalidović, frontmen sarajevske grupe Merlin, kasnije poznatiji kao Dino Merlin.
Bijelo dugme je po mnogima najveći i najuspešniji jugoslovenski rok bend svih vremena. U knjizi Kad sam bio Bijelo dugme Ljubiša Stavrić i Vladimir Sudar navode da je vrlo verovatno da svaka kuća u zemljama bivšeg SFRJ-a ima barem jedan predmet posvećen Dugmetu, i ta konstatacija nije daleko od istine. Isto tako, svi koji smo ikada čuli za postojanje ove grupe, znamo po najmanje 50 pesama da nabrojimo bez razmišljanja. Uz broj prodatih nosača zvuka, posećenost koncerata i povratničkih koncerata i uticaj koji su imali na kasnije izvođače slobodno možemo da kažemo da su Bregović i momci ostvarili istorijski uspeh i to im niko ne spori. Ono što je sporno svakako jeste evidentan broj puta koliko je Bregović „pozajmio“ tuđa dela bez navođenja izvora. Pa, da krenemo: Ne spavaj, mala moja, muzika dok svira = Chuck Berry – Rock and roll music, Blues za moju bivšu dragu = Led Zeppelin - Since I’ve Been Lovin’ You, Hajdemo u Planine = Olga Jančevecka – Horoš Maljčkik (ruska narodna pesma), Šta bi dao da si na mom mjestu – Argent – I am the dance of ages, Padaju zvijezde – Van Halen – Jump, Pljuni i zapjevaj, moja Jugoslavijo – Phenomena – Dance with the devil, Zamisli – Red Hot Chilli Peppers – Jungle man, Lažeš – Bad Company – Ready for love.
Bregovićev kolega, Dervišhalidović, ne zaostaje sa jagmom tuđe muzike za svojim jaranom. Iako je danas proslavljeni (kant?)autor sa višedecenijskim stažom na balkanskoj muzičkoj sceni i brojnim pesmama koje rado slušaju široke narodne mase, Edin se nije libio da iskoristi postojeće pesme i pripiše ih samom sebi. Neke od tih pesama su: Vojnik Sreće = Londonbeat - I’ve Been Thinking About You” , Kad sve ovo bude juče = Michael Jackson - They Don’t Care About Us, Paša moj solidni = Luca Carboni - Farfallina, Ne daj me nikome = Marius Müller Westernhagen - Es Geht Mir Gut, Godinama = Youssou N’Dour - My Daughter , Kad si rekla da me voliš = Tonic - If You Could Only See, Sve Je Laž = İbrahim Tatlıses - Akdeniz Akşamları, Burek = Manu Chao - King of Bongo, Ostat će istine dvije = Prince – When the doves cry, Subota = Sezen Aksu - Zalim.
Za razliku od navedenih a i potencijalno nenavedenih plagijatora u ovom tekstu, Dervišhalidović je zamalo doživeo ozbiljne posledice po svoju slobodu, novčanik i integritet kao umetnika zbog svog lopovluka.
Bijelo dugme je po mnogima najveći i najuspešniji jugoslovenski rok bend svih vremena. U knjizi Kad sam bio Bijelo dugme Ljubiša Stavrić i Vladimir Sudar navode da je vrlo verovatno da svaka kuća u zemljama bivšeg SFRJ-a ima barem jedan predmet posvećen Dugmetu, i ta konstatacija nije daleko od istine. Isto tako, svi koji smo ikada čuli za postojanje ove grupe, znamo po najmanje 50 pesama da nabrojimo bez razmišljanja. Uz broj prodatih nosača zvuka, posećenost koncerata i povratničkih koncerata i uticaj koji su imali na kasnije izvođače slobodno možemo da kažemo da su Bregović i momci ostvarili istorijski uspeh i to im niko ne spori. Ono što je sporno svakako jeste evidentan broj puta koliko je Bregović „pozajmio“ tuđa dela bez navođenja izvora. Pa, da krenemo: Ne spavaj, mala moja, muzika dok svira = Chuck Berry – Rock and roll music, Blues za moju bivšu dragu = Led Zeppelin - Since I’ve Been Lovin’ You, Hajdemo u Planine = Olga Jančevecka – Horoš Maljčkik (ruska narodna pesma), Šta bi dao da si na mom mjestu – Argent – I am the dance of ages, Padaju zvijezde – Van Halen – Jump, Pljuni i zapjevaj, moja Jugoslavijo – Phenomena – Dance with the devil, Zamisli – Red Hot Chilli Peppers – Jungle man, Lažeš – Bad Company – Ready for love.
Bregovićev kolega, Dervišhalidović, ne zaostaje sa jagmom tuđe muzike za svojim jaranom. Iako je danas proslavljeni (kant?)autor sa višedecenijskim stažom na balkanskoj muzičkoj sceni i brojnim pesmama koje rado slušaju široke narodne mase, Edin se nije libio da iskoristi postojeće pesme i pripiše ih samom sebi. Neke od tih pesama su: Vojnik Sreće = Londonbeat - I’ve Been Thinking About You” , Kad sve ovo bude juče = Michael Jackson - They Don’t Care About Us, Paša moj solidni = Luca Carboni - Farfallina, Ne daj me nikome = Marius Müller Westernhagen - Es Geht Mir Gut, Godinama = Youssou N’Dour - My Daughter , Kad si rekla da me voliš = Tonic - If You Could Only See, Sve Je Laž = İbrahim Tatlıses - Akdeniz Akşamları, Burek = Manu Chao - King of Bongo, Ostat će istine dvije = Prince – When the doves cry, Subota = Sezen Aksu - Zalim.
Za razliku od navedenih a i potencijalno nenavedenih plagijatora u ovom tekstu, Dervišhalidović je zamalo doživeo ozbiljne posledice po svoju slobodu, novčanik i integritet kao umetnika zbog svog lopovluka.
Elem, engleski pop-rege bend UB40 se u okviru svoje turneje 1990. godine zadesio u Zagrebu. Tokom izvođenja pesme Where did I go wrong? pevač Ali Kembel je poželeo da publika peva refren, ali umesto sopstvenog teksta, čuo je reči Mjesečine, horski pevane iz sveg glasa. Ako je sudeći po novinskim izveštajima sa koncerta, članovi engleske grupe su najpre bili šokirani i zbunjeni, a onda opravdano besni da su se odmah raspitivali za autora plagijata njihove pesme sa namerom da podnesu tužbu protiv njega. Organizatori koncerta su na ko zna koji način uspeli da ih odvrate od te namere, jer, da nisu, možemo samo da nagađamo šta bi se sve desilo Dervišhalidoviću. Ovako, ovaj događaj ostaje upamćen kao najveća “ispala” na koncertima inostranih muzičara na ovim prostorima i priča koja će rado da se prepričava generacijama.
Zanimljivo je i to da je sam Dino Merlin vrlo zalaže za autorska prava da čak obavlja funkciju predsednika skupštine organizacije za muzička autorska prava AMUS i njegovo saopštenje povogom borbe za ista glasi: “Ovim pozivam sve autore širom Bosne i Hercegovine da se učlane kako bi jači i na okupu još bolje funkcionirali u korist svih muzičkih autora, kompozitora, tekstopisaca, pisaca filmske muzike i slično u našoj zemlji”. Vremena su kokuzna, jelte.
Ono što naposletku možemo da zaključimo je činjenica da najveći broj jugoslovenskih izvođača nikada nije napravio internacionalnu karijeru, a i kao u svim socijalističkim državama tog doba, nastupi inostranih izvođača koji su pokradeni su bili retkost ili se nisu dogodili uopšte, samim tim je i smanjena mogućnost da saznaju za ovu tajnu vještinu lokalaca, što kaže Džiboni. Praksa izdavanja albuma stranih izvođača je bila selektivna i u najmanju ruku nerazumljiva, pa je, na primer ovde objavljen samo jedan album grupe Kiss tokom 70-ih kada su u svetu prodavali milionske tiraže a četiri tokom 80-ih godina. Sve je to išlo u prilog tadašnjim domaćim zvezdama kada je muljanje sa tuđom umetnošću u pitanju i očigledno su ove mogučnosti mnogi iskoristili bez ikakvih legalnih sankcija, a i mi ih volimo te pesme čijeg god da su porekla.
Ilija Najdanović