24. Balkanska smotra mladih strip autora – Utisci i otisci

Nekad se u životu dese jako lepe slučajnosti. U sredu, 29. juna ove tekuće godine, čeoni ljudi iz HellyCherry-ja su mi prosledili mejl sa molbom da im napišem tekst o ovogodišnjoj 24. Balkanskoj smotri mladih strip autora u Leskovcu. Ko za inat (ali ne onaj srpski, namenski, nego onaj kosmički, nenametnuti), tad sam već uveliko peglao jedan tekst na datu temu i spremao se da ga prosledim Milošu Simiću, voždu internet portala Strip Blog. Tekst koji je, inače, pobrao jako lep odziv kod pozamašnog broja ljudi, ako je verovati impresijama jedno 20tak autora koji su dotično pisanije uspeli da overe. Neki od autora sa neslovenske balkanske strane su ga čak i paralelno sa mnom čitali uz Google Translate. Hehehe.

Naravno, nisam neko ko voli da ostavlja ljude na cedilu. Naposletku, ovaj kontakt od HellyCherryja je delovao kao onaj događaj kakav se treba ispoštovati, gde će uzročno-posledična crta da bude prevashodno kvalitetna. Prema tome, uzrok se ispoštovao a posledice hrabro spremale da iskorače, i rezultat je drugi po redu tekst na istu temu.

Ali ovde je trebalo biti kreativan. Da li recenzirati neki od stripova koje sam nabavio na Smotri, kao što sam svojevremeno radio sa prvim brojem „Strip Prefiksa“ (hint: kupite časopis, dobar je)? Ili bi možda mogao da proširim priču o video mostu sa strip autorima iz Nigerije i time napravim još jedan uvod za eventualno pisanje o afričkim stripovima, kao što sam nagovestio u recenziji za malteški strip serijal „Mibdul“? Ili da to bude još jedan članak u obliku liste, kao što je bio onaj o klišeima u srpskom stripu?

Ne, ovaj put sam se rešio na kolaboraciju. Svoje impresije o festivalu sam aknuo na digitalni papir u pomenutom tekstu na Strip Blogu, i otprilike su pozitivne koliko i pregršt novih ljudi koje sam ove godine u Leskovcu upoznao. Onda cenim da je red da te impresije dođu od drugih ljudi, naime od gostiju Smotre. Rešio sam se da ne pitam za mišljenje organizatore, s obzirom na to da će jedno mesec dana najmanje da rešavaju završne etape oko Smotre (one birokratske), a uostalom njihovo mišljenje svakako može da se sumira sledećim rečima:

Umorni smo.

Monumentalno, znam. Nego, tekstovi koje sam nakupio su namerno kraće forme. Naime, pitao sam svaku od intervjuisanih stranaka da mi u jednom kratkom pasusu daju odgovor na jedno jednostavno pitanje. Dvojezično, to pitanje glasi ovako:

Odgovori su došli od nekolicine ljudi širom...pa, Evrope, rekao bih. Nažalost, nisu svi ispitani uspeli da proslede odgovore, a do nekih osoba nisam mogao ni da stignem (obaveze, nedostatak kasvetne internet konekcije, neposedovanje kontakt podataka, itd.), ali prilično sam siguran da dele ako ne iste, onda umnogome slične impresije poput ljudi koji su svoje odgovore dali. Samim tim, izvinjenje dugujem Koralu Ilhanu, Danu Janošu, Igoru Volskom, Mirelu Draganu, Aleksandru Anđelkoviću, Nikoli Matkoviću i Julijani Mijailović. Čekao bih duže za impresije, ali vremena je malo, a ovakvi tekstovi su najbolji kad su sveži.

Pride, naglasiću da će ovde, uz saglasnost nadležnih ljudi iz HellyCherryja, svi odgovori da ostanu onakvi kakvi su originalno napisani – odgovori na ex-yu jezicima ostaju ex-yu, odgovori na engleskom ostaju na engleskom, plus ako je autor odabrao ćirilicu namesto latinice, ostaje originalno rešenje. Promene su bile minimalne i čisto estetske ili lektorske prirode. Sam duh odgovora nije menjan, a naknadno je svakom autoru prosleđen tekst sa sve promenama čisto zarad upoređivanja.

Da ne dužim dalje, lepi narode moj, evo impresija gostiju 24. Balkanske smotre mladih strip autora u Leskovcu.

 

 

Najveći utisak na mene je ostavilo super pozitivno raspoloženje svih, extra druženje, to što sam imao čast da upoznam Rajačkog i dobijem posvetu, što sam od tebe [autora ovog teksta; prim. aut.] i Fafnera dobio po strip-album na poklon. Fenomenalni domaćini. Ali pre svega veliko interesovanje Leskovčana i ostalih za smotru. Živeće strip još dugo, dugo kod nas.

Pavle Bogojević, crtač i ilustrator iz Srpske Crnje

Koliko zapravo imamo talentovanih mladih autora. Voleo bih da vidim više domaćih stripova u striparnicama i na kioscima u budućnosti, pošto definitivno imamo ljude koji su spremni da stvaraju, samo ih treba malo pogurati i dati im platformu. Leskovačko pivo je isto bilo solidno.

Да је цела Србија организована као Лесковачки стрип фестивал, Србија би била регионална и глобална суперсила. Суперсила коју сви воле и подржавају, без обзира са ког континента долазе.

Max von Fafner, strip crtač iz Novog Sada

Teško pitanje... najveći utisak? Pa možda to da sam video radove čak iz Afrike! Naravno, ja uvek u prvi plan stavim družbu i one pivske sedenke do 3 ujutru, to je nezaboravno.

Nikola Temkov, strip autor i izdavač iz Skoplja, Severna Makedonija

Најупечатљивији је број учесника из десетина земаља. Невероватно је како, захваљујући Марковој енергији, један мали град у Србији успе да привуче толико уметника са свих страна света.

Darko Stojanović, ilustrator iz Beograda

I would say that I appreciated the atmosphere felt all over all the festival: relaxed, friendly. Maybe that's more typical of Serbia in general (you tell me!), but nevertheless, I appreciated it. Plus, everything was either in English or both in Serbian and English, which helped the foreigners feel integrated. One detail I appreciated more than others was the way the young authors, both potential or already recognized, had a real presence at the festival by exhibing their art, having a chance to speak at panels, etc. Promoting the young is the claim of the festival, you may say so, but still – mission accomplished, guys! Congrats!

Olivije Noel, predavač francuskog jezika i koordinator strip projekta na A. Joan Kuza univerzitetu u Jašiju, Rumunija

Gostoprimstvo, druženje i pozitivna energija. Svi smo bili jedno, stripadžije, stripofili...nije se gledalo ko je odakle i koliko je kilometara prešao, narodnost nebitna, kultura još manje, versko opredeljenje, ma koga briga. Ko je kog ranga u stripu, takođe nije bilo upitno. Jedinstvo u ljubavi prema devetoj umetnosti! Svaka čast za Marka i ujedinjenje ljudi sa Balkana radi istog cilja – STRIPA!

Sandra Radočaj, umetnica iz Novog Sada

Zadivljujuća stvar kod Balkanske smotre mladih strip autora jest kontinuitet održavanja. Slijedeće godine ovaj festival obilježit će četvrt stoljeća rada, što nije lako za ostvariti, no nadam se da motivacije neće nestati (sadržaja svakako ima u izobilju), a Smotra može poslužiti kao ogledni primjer kako upriličiti uspješan festival stripa.

Saša Paprić, sekretar udruženja Hrvatski autorski strip iz Osijeka, Hrvatska

Sama činjenica da manifestacija opstajava je već sjajna stvar, ali, koncentracija zanimljivih ljudi na jednom mestu i u istom povodu, a sa zajedničkim interesovanjem, je već dovoljna da fokus usredsredi na čitavu stvar, a bez apostrofiranja detalja.

Ako ćemo da parcijališemo – predavanja su bila sjajna, čak ako bi se sudilo samo na osnovu par onih kojima sam prisustvovao. Izložba je bila informativna, a organizacija perfektna (close to perfect). A i Leskovac se, brate, prolepšao u 13 godina od moje prethodne posete.

Sve što mogu da poželim je: keep up the good work!

Dejan Nenadov, strip autor iz Novog Sada

Na stranu na Smotri uvek prisutna prijateljska atmosfera internacionalne ekipe crtača, pisaca i drugih stripskih radnika, ove godine na mene najjači utisak je bila prilika da čujemo "ratne" priče strip legendi Dragana Stokića Rajačkog i Nikole Maslovare.

Aljoša Tomić, strip kolorista iz Novog Sada

The festival in Leskovac filled me with good energy thanks to the people I met there. Each participant had a story to tell, and I love learning from the life stories of others. The exhibitions and speeches of the artists provoked our imagination. It is this rich imagination that makes contemporary comics so special. I left this festival (and Serbia) happy and proud to have participated.

Bjanka Daraba, predavač francuskog jezika i koordinator strip projekta na A. Joan Kuza univerzitetu u Jašiju, Rumunija

Прилика да се нађем на истом месту са људима који деле моје склоности, дружење са њима. Јесте клише, али је истина. Смотра је једини фестивал аутора за ауторе можда у читавој земљи, а и шире, мислим.

Nebojša Bačić, strip autor iz Novog Sada

Ima već više od decenije kako redovno posećujem Balkansku smotru u Leskovcu. Pored odličnog druženja, zanimljivih tribina i ljubaznih domaćina posebna karakteristika ove smotre je i predstavljanje drugih strip-scena. Ove godine je to bila izložba poljskog stripa koja je na mene ostavila poseban utisak.

Ivica Sretenović, strip autor iz Trstenika

Što se tiče sadržaja, tu moram spomenuti Igora Volskog i Remusa Brezeanua koji su držali masterklasove. Kao čovjek koji se stripom bavi samo kao teoretičar nemam baš uvida u to kako izgleda proces nastanka konkretnog stripa, a ova dvojica su na veoma uzbudljiv način pokazali da to nije samo poznavanje zanata, nego zapravo temeljito proučavanje svega mogućeg, recimo ono kad Remus ide na mjesta gdje je živio Betoven, napravi tisuće slika i bilješki, šeta desetke kilometara, kako bi napravio strip s kojim će biti zadovoljan uglavnom on sam kao umjetnik. Takav strastveni pristup me je skroz oduševio. A što se tiće općih dojmova sa smotre, tu mi se najviše dopala opuštena atmosfera u kojoj se sve odigrava, malo ozbiljnih razgovora, malo zajebancije, sve skupa kao da se gomila prijatelja nađe na jednom mjestu i pričaju danima o stripu, i ne samo o njemu. Što se mene tiče, ova leskovačka manifestacija je zakon.

Pavel Pilh, strip teoretičar iz Brna, Češka

Dobar dan! These were the first words I've learned in Serbian while I was travelling to Leskovac for the Festival. Even if I don't know the language, I really appreciated the effort of the participants to speak in English and the good vibes broke through the linguistic borders. Also, I'm gratefull for meeting so many young artists from all around the world who shared the secrets and the stories behind their works. Even If I'm not an artist, at the end of the Festival I've learned how to do a simple drawing of a cat from one of the participants. Hoping the Festival will last as long as possible because it is a great opportunity for the artists and the participants to connect and share on an international level.

Adelina-Gabrijela Borfotina, lingvista pri A. Joan Kuza univerzitetu u Jašiju, Rumunija

I felt myself really honoured at the Festival from Leskovac because it has been an event of promising and talented artists, who were all friendly and overwhelming with explanations and tips, even for people like me who are not artists. This, plus the informal organisation that still kept an eye out for those who didn't spoke Serbian to be able to understand, was that made a big difference. I'm pretty sure that I'll say this to anyone asking me from now on: visit Leskovac at least once in your life!

Štefan-Dragoš Mošneagu, lingvista pri A. Joan Kuza univerzitetu u Jašiju, Rumunija

Meni je najjači utisak ostavila izložba, među učesnicima je bilo i iskusnih umetnika koji već rade u industriji, ali i mladih i talentovanih studenata. Ja sam posebnu pažnju odbratila na umetnike iz Srbije, jer me oni najviše interesuju, i baš sam se iznenadila koliko je dobrih radova izabrano. I mnogo mi se sviđa što je toliko đaka osnovaca regrutovano u umetnike, uglavnom je na svim manifestacijama akcenat na najiskusnijim i najviše proslavljenim umetnicima, i ostali koliko god da su dobri ne mogu da dođu do izražaja. Tako da, moj najveći utisak je da je uspešno izbalansirano iskustvo među učesnicima iz regiona, i da stvarno jeste akcenat na mladima i da se njima daje šansa da budu zvezde događaja.

Kristina Đenadić Nikolić, karakter dizajnerka i ilustratorka iz Beograda

Tesko je izdvojiti jedan utisak tako da cu nabrojati nekoliko.

Pored visoko kvalitetnih i kreativnih radova koji su bili izlozeni i koji svake godine drze nivo moj najaci utisak jeste uspeh ekipe Balkanske smotre da okupi goste iz toliko razlicitih zemalja i da istrajava i unapredjuje ideju svake godine uprkos svim poteskocama sa kojima bi organizacija ovakvog tipa mogla da se suocava u maloj i siromasnoj sredini kakva je cela Srbija, a o jugu da ne govorim. Moram da istaknem i da naglasim toplu, prijateljsku atmosferu i da kazem da je uzivanje i veoma inspirativno biti okruzen jedinstvenim i harizmaticnim individuama koje vezuje strast prema stripu, crtanju i pisanju. Radujem se iducem susretu sa sa svim ucesnicima koji su bili na manifestaciji kao i sa onima koji ce tek postati deo sjajne ekipe ljudi!

Stefan Nikolić, ilustrator iz Beograda

From all the art festivals I have attended the one in Lescovac is definitely the one on which I made the most new friends. It was a splendid moment when I unexpectedly met some artists from an event 7 years ago in my hometown of Varna. Getting to know everyone and to socialise with likeminded individuals even though we were from different parts of the world was the highlight of my stay.

Ilina Najdenova, ilustratorka iz Varne, Bugarska

Одавно сам по годинама прерастао назив „Смотра младих стрип аутора Балкана“. А ona је одавно порасла, a у свим бројевима, статистикама… и прерасла то што је на самом почетку била. Али овде није реч о математици.

Реч је да смотра и даље има исти јединствен шмек од пре 24 године кад сам први пут и био гост, а који немају неки други фестивали. Ту је и даље остала млада, таман како је и назив дефинише. А то је јединствена атмосфера, дружење, разговор, цртање, познанства, пријатељства а све без пардона, притиска, силе, политике, наметнутих оквира, уображености звезда, свега што оптерећује овај свет и помало неке друге манифестације.

Уз смотру је порастао и добар део стрип аутора са ових простора, неки су ту добили прве награде, ангажмане… али и познанства другаре, пријатеље а од тога све полази. Долазе нови аутори сваке године, стари се изнова враћају и они су млади тих неколико дана, јер та енергија је еликсир.

Dejan Sedlan, grafički dizajner i strip autor iz Novog Sada

BONUS RUNDA!!!

Da, ovo je zamišljeno kao tekst sa kratkim impresijama. Međutim, nekoliko autora je napisalo poprilično opširne tekstove, poneti elanom sa Smotre. Isprva sam mislio da ih kratim, a i sami autori su mi naknadno prosledili kraće verzije. Ali bi me duša bolela da i ove duže impresije ne uključim. Samim tim, uživajte u ovim naknadnim tekstovima i prosudite sami koliko snažna može Smotra da bude kad se pravi ljudi u pravo vreme nađu na pravom mestu, i druže na pravi način.

Zadivljujuća stvar kod Balkanske smotre mladih strip autora jest kontinuitet održavanja. Slijedeće godine ovaj festival obilježit će četvrt stoljeća rada, što nije lako za ostvariti. Ekipa iz leskovačke škole stripa imala ju tu sreću da prethodna generacija preda baklju sljedećoj, ovdje u prvom redu mislim na njihova osnivača Nikolu Mitrovića Kokana ali i na ostale polaznike koji su u konačnici sami postali voditeljima i sada ponavljaju i unapređuju osnovni koncept. Još neke okolnosti su im išle na ruku, naravno daleko je to idealnog, no prostor Kulturnog centra Leskovac iskorišten je u najboljoj mogućoj maniri te smotra svake godine obori rekord po broju sudionika kojih je ove godine bilo 3046, a čiji radovi su ispunili cijeli izložbeni prostor centra. Uz druge dvije izložbe, one poljskog stripa u narodnom muzeju i belgijskog u narodnoj knjižnici te dnevni program promocija izdanja i autora, možemo zaključiti da Balkanska smotra mladih strip autora ima zapravo idealan obrazac kako bi uspješan festival stripa trebao izgledati. Također, velik korak je učinjen i sudjelovanjem u projektu „Can for Balkans“, što je pak razina kakva nije viđena još od projekta „comiXconnection“, pogotovo uzevši sveobuhvatnost dokumentacije koju treba prirediti za projekte financirane kroz program „Kreativna Europa“. Bila mi je neizmjerna čast predstaviti rad udruge Hrvatski autorski strip, kako kroz radove koji su bili izloženi, a nastali su na 24-satnom crtanju stripa u Osijeku tako i kroz promociju naših novih izdanja. Zaključno, ovo je festival koji svakako treba posjetiti i podržati zbog niza kvalitetnih sadržaja koji svake godine donosi ali i mogućnosti stvaranja suradničkih mreža koje u pravilu rezultiraju novim projektima.

Saša Paprić, direkt iz Osijeka dok kuva nove albume i časopise u pozadini

Балашевић је давно написао истину о градовима у које можеш да одеш и граду у који можеш да се враћаш. Мислећи при том на свој и мој родни град Нови Сад.

Са мало слободе да изађем из примарне одреднице тих савршених стихова, додао бих да за мене осим Новог Сада има још по који град у који радо и одем али се поново и вратим.

Да љубазни домаћини не замере, то није примарно због града, без обзира на његов шарм, није због тога. Није ни због тога што сам пре 30так година у том граду служио војску.

Нисам се због тога ни први пут пре 24 године поново вратио у Лесковац.

Разлог је био позив на прву Балканску смотру младих аутора. Тад сам се још уклапао у године до којих се аутори на овом фестивалу сматрају млади. Кад сам полазио нисам имао представу шта се тамо дешава, сем да је нешто око стрипа. Кад сам се вратио у Нови Сад знао сам да ћу поново да се вратим и на смотру. И јесам после тога много пута, па и ове године.

Одавно се више не уклапам у назив манифестације, смотре младих стрип аутора Балкана, прерасло се. И град је помало порастао, пљескавице су и даље савршене, а лесковачко димљено пиво је таман.

А Смотра? Она је одавно порасла и прерасла то што је на самом почетку била, у свим бројевима, статистикама… Али овде није реч о математици. Реч је да смотра и даље има исти јединствен шмек који немају неки други фестивали, да је ту и даље остала млада, таман како је и назив дефинише. А то је јединствена атмосфера, дружење, разговор, цртање, познанства, пријатељства а све без пардона, притиска, силе, политике, наметнутих оквира, уображености звезда, свега што оптерећује овај свет и неке друге манифестације. Томе тамо није место.

И зато су се стари аутори вратили, а нови дошли. Нови су млади, а они стари? И они су млади тих неколико дана, јер та енергија је еликсир.

И негде око 1 сат иза поноћи, док је конобар доносећи туру пића по трећи пут напоменуо да би то требала бити и последња и да се кафић затвара, мени је дошла једна мисао. Како би било добро да се нађе неки хроничар, неки писмен човек који би скупио и забележио све те догађаје, анегдоте и учеснике. Па још да сведоци тога записаног то и илуструју, било би ту вредно имати.

Па Иване, ето ти задатка

Dejan Sedlan, dok kuva nove crteže i šteka onu njegovu rakiju koju vreti trgnuti

Well... during the presentation of the new Vekovnici graphic novel, somebody asked Marko to share details about the way he handles the work on his comics series and what this has cost him during all these years.

I wish that somebody had recorded this interaction and if not it would be a shame that so few people had heard that speech. Trying to retell it would not bring enough justice to what had been said.

The short version would be that it had cost him a lot. Both on a professional and a personal level. And although he managed to deflect the more personal questions... I think I can guess what they are.

At all times Marko is working on at least 10 different graphic novels of Vekovnici simultaneously. Hundreds of artists had participated in this dream of his out of the sheer kindness of their hearts.

In the latest issue alone there is a story that had been drawn at least 8 years ago. It has been waiting for all the other stories to be finished and the whole thing to finally take shape.

In the meantime, many other issues had already been published. The work is slow, but it never stops and people keep returning each year to this little town.

For what and for whom?

How does one man manage to involve so many artists in this endeavor?

When Marko made his first steps in writing Vekovnici and organizing the Festival more than two decades ago he didn't have any kind of a master plan for the future. But in doing his work he slowly earned the trust of many people he now has the honor of calling friends. And these people believe in his sincerity.

And this is just one aspect of the kind of character he is. He is a relentless dreamer, but he is also very persistent in his work and somehow never loses focus on his goals. He is truly the Great Gatsby of comics. A man ever reaching for the green light on the other side of the bay.

Another question was asked by someone in the audience... "What does the financial balance sheet show? Are you managing to earn enough to cover the costs of the production?"

Many of you might know how hard it is to draw comics and that it is even harder to sell them and earn a profit. It is an uphill battle in which one has to deal with the unpleasant work. Unfortunately for Marko, he is that someone. Instead of dreaming up new stories, he also has taken up his shoulders to manage the legal and financial work as well.

So what is the balance sheet like? In his own words... "We are not winning, but we have not lost yet! So the battle continues."

In hearing all of that, another person asks... "Why are you continuing to do this? Why have you not given up?"

He answers... "If I don't do this I would go mad. It is that simple.”

Living in today’s world, people like us tend to cling to ideals. Things that cannot corrode and rust away. This gives us a sense of stability. Something worth living for. Giving up a dream can crush a man's soul. And what else is there to be if one is not a dreamer in the small city of Leskovac? A politician? A clerk? А vendor?

There is more to it, however…

After all these years, many people had to lend their work to Marko and pledged their trust in him so that he can be where he stands today. I don't claim that this spot is the best one that he can be in. The work only grows and the battles never end. However, at this point, he cannot afford to fail the trust that has been invested in him by so many others. And he understands that. It is a great responsibility.

In this David vs Goliath story, he is to be an example of what it takes to make your dreams come true. If he succeeds, he is to succeed for all of us.

In conclusion, the Comics Festival in Leskovac is not the usual Comic-Con kind of event you would expect to find yourself at. You can feel it right away. The atmosphere is more of a family reunion than anything else. And in time you can understand and appreciate why that is so.

I feel that the things I have heard in that conversation are somehow putting me to shame. For all my worries and everyday distractions, I don't feel that I have done even a fraction of the work that this one man has done.

For him to call me a friend... I consider that a privilege.

And this is where it probably clicks for many others as well.

This is a trust that cannot be betrayed.

Ivan Berov, ilustrator i animator iz Sofije, Bugarska

Tekst sastavio i uredio Ivan Veljković
Konačna verzija zgotovljena 9. jula 2022.