Pejzaž
Helly Cherry
 |
| John Constable - The Hay Wain |
Slikanje pejzaža u slikarstvu podrazumeva prikazivanje predela. Do renesanse pejzaž je bio samo sporedna tema koja je pratila druge glavne teme, a od renesanse, postaje i sam glavna tema u slikarstvu. Vrhunac doživljava u XIX veku kada su romantične predstave omogućile da ta tema postane ravnopravno zastupljena sa istorijskim temama.
U načelu u romantičarskom slikartvu razlikuju se dva tipa pejzaža: herojski pejzaž je ispunjen antičkim štafažnim figurama i građevinama i nastoji da oživi antiku koju slikari ovog tipa pejzaža smatraju za uzornu epohu. Nasuprot tome, idealni pejzaž je sastavljen od pojedinačnih elemenata pejzaža koji sačinjavaju idealan prizor koji nadmašuje samu prirodu. On je nastao oko 1600. godine u Rimu i karakteriše se idealizovanim prostorima, otvara se pre u dubinu. To je predeo idealan napunjen svetlom.
Naturalistički prikaz pejzaža bio je raširen još u antičkom slikarstvu, mada su elementi pejzaža često stavljani jedni pored drugih na način naznaka i skraćenja i nisu bili u stanju da obrazuju kontinuiranu celovitost slike. U još većoj i izraženijoj meri važi to za vizantijsko i rano srednjovekovno slikarstvo, koje je pejzaž u najboljem slučaju naznačavalo uz pomoć pojedinačnih motiva, kao što su stene, drveće i livade. U srednjem veku pejzaž se nije negovao. U slikarstvu sputanom strogim pravilima ikonografije nije bilo mesta za čulno naziranje i beleženje prirodne realnosti.
Poimanje pejzaža kao kompaktnog prostora slike tesno je povezano sa idejno-istorijskim inovacijama rane renesanse, kao što je razvoj centralne perspektive. Kao rani primer pejzaža u vidu scenografskog okruženja za prikazivanje prostora mogu se smatrati freske Ambrođija Lorencetija „Dobra i loša vladavina“ (1337-39) u Sijeni, na kojima umetnik ističe i topografske posebnosti pejzaža.
Dalji razvoj prostorno pojimanog pejzaža išlo je paralelno sa kompozicionim razdvajanjem prednjeg, srednjeg i zadnjeg plana, što je omogućavalo kontinuiran, sa stanovišta perspektive ispravan, prelaz između bliskih i udaljenih delova, što je recimo realizovano na pozadini diptiha Vojvode od Urbina (1465) Pjera dela Frančeske, koji prikazuje trijumfalna kola ispred brežuljka. Najraniji topografski tačno odrediv prikaz pejzaža predstavlja slika „Čudnovato ribarenje“ Konrada Vica iz 1444. godine koja prikazuje predeo Ženevskog jezera u pozadini.
Kao prvi prikaz pejzaža gde predeo stoji sam za sebe, može se smatrati jedan crtež Leonarda da Vinčija, koji je bio namenjen za privatnu upotrebu. Na isti način su nastajali i akvarelni pejzaži Albrehta Direra, koji su predstavljali njegove studijske radove. Ovi primeri, ipak, pokazuju povećano zanimanje za prirodu koja se sada, za razliku od srednjeg veka, ne doživljava kao neprijateljska, već kao lepa i zadivljujuća.
U XVI veku Piter Brojgel Stariji uveo je inovativne elemente u slikarstvo pejzaža (prikazivanje promena u skladu sa godišnjim dobima). Ovaj tip pejzaža komponuje se iz realnih prirodnih formi i izražava dialektičku poetiku odnosa čoveka i prirode.
U protestanskoj Holandiji slikarstvo pejzaža bilo je omiljeno kao građanska vrsta slikarstva, o čemu svedoče dela Jakoba van Rojsdala, Jana van Govena i drugih. U Italiji su u vreme baroka slikari Karači, Nikola Pusen i Klod Loren bili ti koji su dali pečat slikarstvu pejzaža, tzv. herojskog pejzaža, koji je razvijan u duhu francuskog slikarstva XVII veka sa antičkom štafažom.
Slikarstvo rokokoa nasuprot tome nije sa sobom donelo nijednu novinu u ovu oblast slikarstva. Tek se pri kraju XVIII veka promenio, pre svega u Engleskoj, pogled na predstave pejzaža, što se podudaralo sa uređivanjem pejzažnih bašti i parkova koji su delovali prigodno, a manifestovalo se u slikarstvu Aleksandra Kozena, Džona Konstabla ili Vilijama Tarnera, koji se karakteriše kako težnjom za prirodnim pejzažom tako i za tumačenjem prirodnih atmosferskih pojava i promena uz njega.
U XIX veka slikarstvo pejzaža zauzima značajno mesto. Nemački romantičari shvatali su doživljaj prirode kao spiritualno-religiozno iskustvo, što je možda na najočigledniji način izrazio Kaspar david Fridrih. Značajni francuski slikari pejzaža druge polovine tog veka bili su Gustav Kurbe i umetnici barbizonske škole, koji su sa intimnim pejzažem prezentovali re3alistični pogled na prirodu i završili sa akademskim komponovanjima predela u stilu eklekticizma.
Polovinom XIX veka nastupa period kada slikar ne teži da komponuje predeo na osnovu lista, drveća i grana i kada teži da zahvati pejzaž u njegovim estetskim i likovnim vrednostima.
Kako smatramo da je impresionizam početak savremene umetnosti, on je naglašavao fenomen i element boje u pejzažu i rastavljao je sliku u bezbroj fleka i njihovu igru u svetlosti i senci, kako je to radio Pol Sezan, koji se trudio da uspostavi novi konstrukcioni red u celovitost umetničkog prenosa.
Na početku XX veka Ferdinand Holder i Đovani Segantini uzdigli su pejzaž u oblast simboličkog, što je u slikama pripadnika grupa Plavi jahač i Most i dalje razvijano sa još izraženijom ekspresivnošću. U celini se, međutim, može reći da je u XX veku značaj slikanja pejzaža u velikoj meri oslabio.
Tamara Lujak
U načelu u romantičarskom slikartvu razlikuju se dva tipa pejzaža: herojski pejzaž je ispunjen antičkim štafažnim figurama i građevinama i nastoji da oživi antiku koju slikari ovog tipa pejzaža smatraju za uzornu epohu. Nasuprot tome, idealni pejzaž je sastavljen od pojedinačnih elemenata pejzaža koji sačinjavaju idealan prizor koji nadmašuje samu prirodu. On je nastao oko 1600. godine u Rimu i karakteriše se idealizovanim prostorima, otvara se pre u dubinu. To je predeo idealan napunjen svetlom.
Naturalistički prikaz pejzaža bio je raširen još u antičkom slikarstvu, mada su elementi pejzaža često stavljani jedni pored drugih na način naznaka i skraćenja i nisu bili u stanju da obrazuju kontinuiranu celovitost slike. U još većoj i izraženijoj meri važi to za vizantijsko i rano srednjovekovno slikarstvo, koje je pejzaž u najboljem slučaju naznačavalo uz pomoć pojedinačnih motiva, kao što su stene, drveće i livade. U srednjem veku pejzaž se nije negovao. U slikarstvu sputanom strogim pravilima ikonografije nije bilo mesta za čulno naziranje i beleženje prirodne realnosti.
Poimanje pejzaža kao kompaktnog prostora slike tesno je povezano sa idejno-istorijskim inovacijama rane renesanse, kao što je razvoj centralne perspektive. Kao rani primer pejzaža u vidu scenografskog okruženja za prikazivanje prostora mogu se smatrati freske Ambrođija Lorencetija „Dobra i loša vladavina“ (1337-39) u Sijeni, na kojima umetnik ističe i topografske posebnosti pejzaža.
Dalji razvoj prostorno pojimanog pejzaža išlo je paralelno sa kompozicionim razdvajanjem prednjeg, srednjeg i zadnjeg plana, što je omogućavalo kontinuiran, sa stanovišta perspektive ispravan, prelaz između bliskih i udaljenih delova, što je recimo realizovano na pozadini diptiha Vojvode od Urbina (1465) Pjera dela Frančeske, koji prikazuje trijumfalna kola ispred brežuljka. Najraniji topografski tačno odrediv prikaz pejzaža predstavlja slika „Čudnovato ribarenje“ Konrada Vica iz 1444. godine koja prikazuje predeo Ženevskog jezera u pozadini.
Kao prvi prikaz pejzaža gde predeo stoji sam za sebe, može se smatrati jedan crtež Leonarda da Vinčija, koji je bio namenjen za privatnu upotrebu. Na isti način su nastajali i akvarelni pejzaži Albrehta Direra, koji su predstavljali njegove studijske radove. Ovi primeri, ipak, pokazuju povećano zanimanje za prirodu koja se sada, za razliku od srednjeg veka, ne doživljava kao neprijateljska, već kao lepa i zadivljujuća.
U XVI veku Piter Brojgel Stariji uveo je inovativne elemente u slikarstvo pejzaža (prikazivanje promena u skladu sa godišnjim dobima). Ovaj tip pejzaža komponuje se iz realnih prirodnih formi i izražava dialektičku poetiku odnosa čoveka i prirode.
U protestanskoj Holandiji slikarstvo pejzaža bilo je omiljeno kao građanska vrsta slikarstva, o čemu svedoče dela Jakoba van Rojsdala, Jana van Govena i drugih. U Italiji su u vreme baroka slikari Karači, Nikola Pusen i Klod Loren bili ti koji su dali pečat slikarstvu pejzaža, tzv. herojskog pejzaža, koji je razvijan u duhu francuskog slikarstva XVII veka sa antičkom štafažom.
Slikarstvo rokokoa nasuprot tome nije sa sobom donelo nijednu novinu u ovu oblast slikarstva. Tek se pri kraju XVIII veka promenio, pre svega u Engleskoj, pogled na predstave pejzaža, što se podudaralo sa uređivanjem pejzažnih bašti i parkova koji su delovali prigodno, a manifestovalo se u slikarstvu Aleksandra Kozena, Džona Konstabla ili Vilijama Tarnera, koji se karakteriše kako težnjom za prirodnim pejzažom tako i za tumačenjem prirodnih atmosferskih pojava i promena uz njega.
U XIX veka slikarstvo pejzaža zauzima značajno mesto. Nemački romantičari shvatali su doživljaj prirode kao spiritualno-religiozno iskustvo, što je možda na najočigledniji način izrazio Kaspar david Fridrih. Značajni francuski slikari pejzaža druge polovine tog veka bili su Gustav Kurbe i umetnici barbizonske škole, koji su sa intimnim pejzažem prezentovali re3alistični pogled na prirodu i završili sa akademskim komponovanjima predela u stilu eklekticizma.
Polovinom XIX veka nastupa period kada slikar ne teži da komponuje predeo na osnovu lista, drveća i grana i kada teži da zahvati pejzaž u njegovim estetskim i likovnim vrednostima.
Kako smatramo da je impresionizam početak savremene umetnosti, on je naglašavao fenomen i element boje u pejzažu i rastavljao je sliku u bezbroj fleka i njihovu igru u svetlosti i senci, kako je to radio Pol Sezan, koji se trudio da uspostavi novi konstrukcioni red u celovitost umetničkog prenosa.
Na početku XX veka Ferdinand Holder i Đovani Segantini uzdigli su pejzaž u oblast simboličkog, što je u slikama pripadnika grupa Plavi jahač i Most i dalje razvijano sa još izraženijom ekspresivnošću. U celini se, međutim, može reći da je u XX veku značaj slikanja pejzaža u velikoj meri oslabio.
Tamara Lujak